Thật chuẩn xác khi hầu hết lời khen tặng dành cho cuốn sách nhắc tới hai từ “Thấu cảm”. Xã hội nhìn thấy gì ở một đứa con trai ôm đầu rên rỉ, nằm úp mặt xuống đất ở siêu thị gào thét rồi đá đổ đồ đạc, giữa đêm bỏ ra ngoài vườn nấp trong khe xó để ngủ, ngồi đần ra như mất hồn ở nhà ga không để ý thấy người ta nói với mình, tự dưng đánh cảnh sát hay giơ con dao ra đeo dọa khi người ta hỏi liệu họ có thể giúp gì cho nó?
Chắc hẳn chúng ta chẳng cần phải bàn về các cấp độ người khác nghĩ gì về cậu bé đó, vì chúng ta đang nói đến Christopher trong câu chuyện, cậu hoàn toàn thông minh và dũng cảm mọi điều cậu làm đều có lý do. Cha mẹ cậu có thể không hiểu hết tất cả những gì cậu đang suy nghĩ trong đầu, nhưng họ chấp nhận người con của mình như nó vốn thế. Sự chấp nhận đó không phải là đành lòng tuân theo số phận, mà là tình yêu thương.
Tác phẩm này thật sâu sắc tương xứng với trải nghiệm của nhà văn Mark Haddon từng làm việc với người bị chứng tự kỷ.
Sau đây là tóm tắt và trích dẫn sách:
Christopher tình cờ bắt gặp con chó nhà hàng xóm chết vì bị đâm bởi cái bồ cào. Cậu buồn và ôm nó lên. Rồi người ta phát hiện ra cậu và nghĩ rằng có thể cậu đã giết con chó, bà hàng xóm quát cậu. “Tôi nghĩ bà sắp tự mình bế con chó lên, nhưng không. Có lẽ bà nhận thấy máu chảy nhiều nên không muốn bị dính bẩn. Thay vào đó, bà lại bắt đầu la hét. Tôi lấy hai tay bịt tay và nhắm mắt và khom tới trước đến khi gập cong người, trán gí vào cỏ. Cỏ ướt và lạnh. Thật dễ chịu”.
Đó là mở đầu cho cuốn tiểu thuyết mà Christopher viết. Cậu sẽ viết tiểu thuyết trinh thám và chỉ muốn viết những gì có thật hơn là viết tiểu thuyết thông thường về những địa bịa đặt.
Bà Shears thì la hét, cảnh sát thì hỏi cậu có giết con chó không, với cậu như thế là có quá nhiều thông tin thâm nhập vào đầu nên cậu rên rỉ năm trên cỏ. Ông cảnh sát nắm cánh tay kéo cậu dậy và cậu đã đánh ông cảnh sát vì không thích ai động vào người mình. Vì thế khi cha mẹ muốn ôm cậu thì họ sẽ làm nghi thức xòe 5 ngón tay và áp vào nhau.
“Tôi không thích nói dối. Mẹ thường bảo đó là vì tôi là người tốt. Nhưng không phải vì tôi là người tốt. Mà đó là vì tôi không thể nói dối… Đó là một lý do nữa vì sao tôi không thích tiểu thuyết thông thường, vì chúng nói dối về những thứ không xảy ra và chúng làm tôi cảm thấy run và hoảng sợ”.
Christopher không thích và không nói chuyện với người lạ. Khi ra siêu thị với mẹ cậu rất sợ hãi và gào thét. Nhưng cậu đã suy nghĩ và quyết định liều mình khi làm một thám tử, cậu sẽ phải đi sang các nhà hàng xóm và điều tra manh mối. Cậu đi từng nhà và hỏi họ “Ông/bà có biết ai đã giết Wellington không?” Nhưng không ai biết cả. Cha đã mắng và bắt cậu hứa không gí mũi vào việc của người khác nữa.
Và rồi mẹ Christopher qua đời, cha nói mẹ chết vì đau tim và việc này thật bất ngờ. Christopher không thấy buồn. Cậu phân tích trong đầu mình về cái chết về việc trí óc không hoạt độc và cơ thể sẽ mục ruống và cậu không tin rằng có linh hồn hay thiên đường, như vậy là ngu đần.
Cậu gặp bà Alexandre và từ đó cậu biết ra rằng mẹ và ông Shears có quan hệ tình cảm vì thế ông Shears đã ly dị với bà Shears.
Vào một ngày cha phát hiện ra quyển tiểu thuyết mà Chistopher đang viết về việc điều cho vụ giết con chó nhà bà Shears. Ông đã rất tức giận quát ta và nắm chặt lấy cánh tay cậu bé.
“Trước kia Cha chưa bao giờ nắm chặt tôi như thế. Mẹ đã thỉnh thoảng đánh tôi vì bà là người rất nóng tính… Vì thế rôi rất ngạc nhiên khi ông nắm chặt tôi. Tôi không thích khi bị người khác nắm chặt. Và tôi cũng không thích bị ngạc nhiên. Vì thế tôi đánh ông, như tôi đánh viên cảnh sát khi ông ta nắm hai cánh tay tôi. Nhưng Cha không buốn, và ông la hét. Và tôi lại đánh ông. Và khi ấy tôi không biết mình làm điều gì nữa.
Tôi không nhớ gì trong giây lát…tôi đang ngồi trên thảm dựa lưng vào tường và bàn tay phải của tôi có mấu và một bên đầu tôi đau. Và Cha đứng trước mặt tôi…có một vết xước trên cổ ông và một vết rách lớn trên cánh tay áo sơ mi… ông đang thở hổn hển”
Người chưa đi ra ngoài sân, có tiếng nâng nắp thùng rác và bỏ vật vào đó. Ông quay lại khó cửa và nói “Cha cần uống bia”.
Hôm sau cậu ra thùng rác tìm nhưng không thấy quyển sổ đâu. Cậu đi quanh nhà tìm và tìm thấy quyển sổ trong phòng ngủ của cha. Trong đó còn có những bức thư gửi cho cậu. Đó là thư của mẹ. Cậu đọc thư và hiểu ra mẹ vẫn còn sống và đang sống ở London. Cậu thấy quay cuồng đầu óc và nôn đầy ra giường của cha và như thể ngất đi rất lâu không biết gì.
“Ông yên lặng một lúc lâu. Rồi ông nói: “Cha xin lỗi… Con đã đọc thư… Cha làm thế vì tốt cho con. Thật đó. Cha không bao giờ có ý định nói dối. Cha chỉ nghĩ tốt hơn là con không biết. Cha sẽ cho con xem khi con lớn.” Rồi ông lại Im lặng.”
Sau khi Cha tắm cho cậu và lâu sạch vết nôn mửa, ông hỏi cậu có muốn ăn gì không. Cậu bé không nói gì. Ông đi ra khỏi phòng nhặt quần áo bẩn và ga trải giường mang đi giặt.
“Cha muốn con biết rằng con có thể tin cha… Sống trên đời khó lắm, con biết đó. Lúc nào cũng phải nói sự thật thì khó vô vàn. …. Con phải biết là cha từ nay sẽ nói sự thật với con. Về mọi thứ…Và…Cha giết Wellington.”
Sau khi biết được sự thật này, Christopher nghĩ rằng Cha đã nói dối và cha đã giết con chó vậy rất có thể cha sẽ giết cả cậu. Thật quá nguy hiểm khi phải sống với Cha. Cậu suy tính sẽ chuyển chỗ ở. Cậu sẽ sang nhà bà Shears hàng xóm ở vì bà là bạn. Bà hay sang ở qua đêm nhà cậu và cũng có lần cậu từng sang đó ở nhờ khi bên nhà cậu mất điện. Nhưng khi cậu sang thì bà Shears đi vắng. Cậu nghĩ tới bà Alexandre nhưng bà ấy không phải là bạn. Rồi ông chú thì lại ở quá xa. Cậu quyết định sẽ đến London ở với mẹ, đó là lựa chọn duy nhất. Cậu mang theo con chuột nuôi Toby, lấy thẻ tín dụng của bố và mang theo đồ ăn. Cậu chưa bao giờ đi xa một mình và không biết đường. Tuy nhiên, sau khi hỏi thăm và dùng trí logic mà cậu tìm ra cách đi ra ga tàu đi đến London. Cậu không thích ở trong phòng với người lạ và họ lại còn chạm vào cậu. Vì vậy mà ở trên tàu thật khủng khiếp, cậu nhắm mắt lại và rên rỉ nhưng cậu nghĩ là đủ khẽ để người ta không nghe thấy. Một cảnh sát đã tìm ra cậu bé đang bỏ trốn cha trên chuyến tàu và họ sẽ đi xuống ở bến dựng tiếp theo. Nhưng cậu sau khi đi vệ sinh đã trốn trên khay để hành lý vì cậu thấy chiu vào đó thì dễ chịu. Khi viên cảnh sát gọi cậu không trả lời vì sợ phải quay lại về ở với Cha.
Xong một chặng đường dài phiêu lưu, cậu đã tìm thấy nhà mẹ theo địa chỉ trên thư. Cha cậu đến tận London để đón cậu về. Hai người cãi nhau to tiếng. Ông Shears cũng không muốn cho cậu ở lại vì cho rằng căn hộ quá bé. Sau nhiều căng thẳng và mẹ cậu cũng mất việc vì xin nghỉ vài hôm ở nhà chăm sóc cậu. Cuối cùng mẹ chở cậu về nhà và để cậu đi học trở lại. Mẹ và cậu sống ở nhà, nhưng vì cậu sợ nên cha đã đến ở nhờ một nhà người khác. Sau một thời gian ngắn mẹ cậu dọn ra ngoài sống ở một căn nhà thuê nho nhỏ.
Có những lúc, cậu phải sang nhà cha ở vì mẹ bận và cậu không được phép ở một mình. Những lúc như thế, cậu chặn giường vào cửa đề phòng cha có thể vào. Cha cố nói chuyện với cậu qua cánh cửa nhưng cậu lặng thinh không trả lời và cha cậu vẫn cứ đứng đó ngoài hành lang. Cậu biết vậy.
Một hôm mẹ đón cậu từ nhà cha về, cha muốn nói chuyện nhưng cậu bảo “Không”. Ông bảo chỉ nói chuyện 5 phút thôi và lấy cả đồng hồ ra hẹn giờ nữa. Christopher đặc biệt thích sự logic và kế hoạch.
“Christopher à… Kông thể tiếp tục như này mãi được. Cha không hiểu con ra sao, nhưng thế này… thế này đau đớn lắm. Con ở trong nhà nhưng không chịu nói chuyện với cha… Con phải tập tin cha… Và cha không cần biết phải bao lâu… Nếu ngày đầu một phút, hôm sau hai phút, sau nữa thì ba phút và chứ thế hết năm này qua năm khác cũng không sao cả. Vì điều này quan trnogj. Điều này quan trọng hơn bất cứ điều gì… Mình hãy gọi nó là kế hoạch mà mình phải làm chung. Con phải ở với cha lâu hơn. Và cha có thể chứng tỏ cho con là con có thể tin cậy cha.”
“Mẹ bị cúm và tôi phải ở với Cha ba ngày trong nhà ông. Nhưng cũng ổn vì Hung Nhạt (con chó Cha mới tặng cho Chistopher) ngủ trên giường tôi vì thế nếu có ai khác vào phòng ban đêm nó sẽ sủa. Và Cha làm một khoảnh trồng rau trong vườn và tôi phụ ông. Chúng tôi trồng cà rốt, đậu và rau spinach và tôi sẽ hái và ăn khi đến lúc.”
“Tôi sẽ học đại học.. và sẽ xếp hạng xuất sắc và sẽ trở thành nhà khoa học. Tôi biết tôi có thể làm được như thế vì tôi đã tới London một mình, và vì tôi đã giải xong bí ẩn Ai giết Wellington? Và tôi đã tìm thấy mẹ tôi và tôi can đảm và tôi đã viết một cuốn sách và điều đó có nghĩa là tôi có thể được bất cứ việc gì.”
Otoada